فرض کنید در مزرعه ای از گل آفتابگردان هستید و راه شیری با شکوهی عجیب در بالای این مزرعه ی آفتابگردان در حال بالا آمدن است. همزمان دوربین عکاسی٬ یک لنز مناسب و سه پایه نیز به همراه دارید. اولین چیزی که به نظرتان میرسد این است که یک عکس با زمینه ی گلهای آفتاب گردان و شکوه راه شیری در بالای این مزرعه ی آفتاب گردان ثبت کنید اما هر چه تلاش میکنید مزرعه ی آفتاب گردان آن طوری که باید در عکس ثبت نمیشود و گل های آفتاب گردان به دلیل تاریکی بیش از حد٬ قابل دیدن نیستند و در عکس نیز زمینه ای تاریک ثبت میشود٬ گویی شما از یک دشت خالی از گل در حال عکاسی هستید. شاید اولین چیزی که اینجا به ذهن من و شما برسد آن است که زمینه و آسمان این عکس را در دو فریم جدا ثبت کنیم و سپس این دو فریم عکس را با هم ترکیب کرده و به عکس مورد نظرمان برسیم.

اما آیا این کار درست است؟؟ آیا دست ما در عرصه ی دیجیتال باز است تا هرگونه عکسی را بسازیم؟؟ در این مقاله در مورد مرز عکاسی مستند و مونتاژ‌ در عکاسی نجومی بحث میکنیم.

با ورود دوربین های دیجیتال به عرصه ی عکاسی و تبدیل فیلم های شیمیایی به فایل های دیجیتال کار برای ترکیب عکس های مختلف با یکدیگر آسان تر شد. در گذشته و در دوربین های آنالوگ٬ پس از ثبت عکس و برای آن که عکس بعدی را ثبت کنیم٬‌باید فیلم دوربین آنالوگ را رد کرده و عکس بعدی را بر روی فیلم بعدی ثبت میکردیم. دقیقا همینجا بود که تکنیکی پا به عرصه گذاشت تا پس از ثبت یک عکس برای مثال با لنز واید٬ فیلم موجود در دوربین آنالوگ را رد نکنیم و با تعویض لنز به یک لنز تله از ماه روی همان فیلم قبلی٫ عکاسی کنیم. حاصل این کار یک عکس با لنز واید میشد که ماه در یک گوشه ی عکس با اندازه ی بزرگتری از حالت واقعی ثبت شده بود. در واقع در اینجا با تکنیکی که همان تعویض لنز و ثبت عکس بر روی یک فیلم است٬ به عکسی ترکیبی از ماه  و میدان دید باز رسیدیم.

از آنجا که ثبت چنین عکس هایی در دنیای آنالوگ تکنیک به حساب می آمد ٬ عکس ها دارای ارزش بودند اما در دنیای دیجیتال ساخت چنین عکسی به راحتی و با برداشتن و چسباندن ماه در عکسی با میدان دید باز ختم شده است.  

در عکاسی دیجیتال وقتی عکاس به مرز محدودیت ابزارش میرسد ٬ برای مثال نمیتواند به طور همزمان سوژه ی موجود در زمینه ی عکس و سوژه ی موجود در آسمان شب را در فوکوس کامل داشته باشد٬ فورا به این فکر می افتد که با استفاده از روش های ترکیب عکس٬ عکسی را که  در آن هر دو سوژه ی زمینی و آسمان فوکوس کامل باشند را به دست آورد. به همین دلیل است که میبینیم راه شیری که سوژه ی مورد علاقه ی عکاسان شده است٬ در شرایط مختلف و با سوژه های زمینی مختلفی ترکیب شده. این در حالی است که میتوان با استفاده از روش های ابداعی و خلاقانه به سمت ثبت عکس های تک فریم رفته و تا حد امکان از ترکیب عکس ها اجتناب کنیم.

ترکیب عکس ها را نمیتوان روش نامتعارف و نکوهش شده ای خواند و کسانی که به دنبال ثبت عکس های مستند نجومی نیستند به وفور از روش های ترکیب عکس استفاده میکنند و نمیتوان به آن ها خورده گرفت اما تلاش برای ثبت پدیده های مستند نجومی به درک بهتر آنها کمک میکند.

من عکاسی مستند نجومی را به عکس هایی که به روش های ترکیبی به دست آمده اند ترجیح میدهم اما این به آن معنی نیست که با عکاسی ترکیبی مخالفم. تا آنجایی که بتوان از روش های ابداعی نظیر Shift focus  یا روش های دیگر استفاده کرد تا به عکس های تک فریم برسیم ٬ از این روش ها استفاده خواهم کرد اما اگر در جایی محدودیت ابزار وجود داشته باشد٬ به سراغ استفاده از روش های ترکیب عکس خواهم رفت ضمن اینکه در توضیحات عکس به ترکیبی بودن عکس و روش ترکیب آن اشاره خواهم کرد.

در ادامه وارد بحثی خواهیم شد که در آن به انواع روش های ترکیب عکس و همچنین عکس های تک فریم پرداخته خواهد شد.

طیف عکاسی مستند تا مونتاژ

تعریف عکس تک فریم و مونتاژ:

به زبان ساده٬‌در عکاسی آسمان شب اگر زمینه و آسمان در دو لحظه ی متفاوت و یا دو مکان متفاوت ثبت شده و سپس با یکدیگر ترکیب شود تا یک عکس را نتیجه دهد عکس مونتاژ است و هیچ ارزش مستندی ندارد چون روایتی از آنچه در واقعیت بوده است نمیکند.

از طرف دیگر عکس مستند٬ به عکسی اطلاق میشود که روایتی از آنچه در واقعیت بوده است را نشان دهد.

ذکر یک نکته نیز در اینجا ضروری است که در عکاسی آسمان شب به دلیل نوردهی های طولانی مدت و حساسیت بالا٬ جزییاتی به مراتب بیش از چیزی که چشم انسان میبیند ٬ ثبت میگردد والا چیزی که درنهایت ثبت میشود روایتی است از آنچه در واقعیت رخ داده است و عکس مستند است. حال اگر نوردهی های متفاوتی برای زمینه و آسمان شب داشته باشیم عکس از حالت مستند فاصله گرفته است اما همچنان نمیتوان آن را یک عکس مونتاژ نامید.

در واقع بین عکاسی نجومی مستند و مونتاژ نمیتوان مرز دقیق قایل شد چرا که امروزه عکاسی نجومی مستند و مونتاژ به صورت یک طیف در آمده است که در ادامه بیشتر به گستره ی این طیف میپردازیم.

۱- تک فریم

اگر از ابتدای این طیف گسترده شروع کنیم به عکس های تک فریم میرسیم. عکس تک فریم اصطلاحا به عکسی گفته میشود که برای ثبت زمینه و آسمان از یک نوردهی استفاده شده است و هر دو سوژه ی موجود در زمین و آسمان در یک فریم عکس ثبت شده است. این نوع عکس ارزش مستند دارد چرا که روایتی از آنچه در همان لحظه اتفاق افتاده است میباشد. از آنجا که من به شخصه طرفدار پر و پا قرص این روش عکاسی در شب هستم٬‌پیشنهاد میکنم قبل از گرفتن هر عکسی با سوژه های آسمان شب از خودتان بپرسید که آیا ثبت این عکس یه صورت تک فریم امکان پذیر است یا نه؟؟ این پرسش به ما کمک میکند که علاوه بر ثبت عکسی که از نظر مستند بودن ارزش بالایی دارد٬ با یک چالش روبرو شویم و بتوانیم روش ثبت عکس را به نحوی انتخاب کنیم که به سمت عکاسی با ترکیب عکس های مختلف نرویم.

عکس زیر نمونه ای یک عکس تک فریم است که من در اطراف روستای مصر ثبت کردم.

۲- shift focus

یکی از چالش هایی که در عکاسی از سوژه های نزدیک به همراه آسمان شب وجود دارد٬ این موضوع است که هم سوژه ی foreground که برای مثال یک گیاه خاص است و هم آسمان شب به صورت کاملا فوکوس شده ثبت شوند. در اینجا است که عکاس از خود میپرسد آیا راهی برای ثبت این عکس به صورت تک فریم وجود دارد؟ در این روش٬ کادر بندی باید به گونه ای باشد که سوژه ی زمینی مورد نظر شما در کادر وجود داشته باشد و در انتهای نوردهی برای مثال ۱۵ ثانیه ای و در حالی که مراقب تکان نخوردن دوربینتان هستید٬ فوکوس را تغییر داده تا سوژه ی زمینی کاملا در فوکوس قرار گیرد. در اینجا میتوانید با تابیدن نور یک چراغ قوه تمرکز بیشتری را بر روی سوژه ی زمینی نشان دهید.

۳-panorama

برای من زیاد اتفاق می افتد که قصد ثبت منظره ای را داشته باشم که بزرگتر از میدان دید لنز دوبین من است. در این حالت میتوان به سراغ عکاسی پانوراما رفت.در عکاسی پانوراما عکاس با گرفتن دو یا تعداد بیشتری عکس که همگی از مشخصات یکسانی از جمله نوردهی٬‌لنز٬ دیافراگم٬ ایزو٬ فاصله کانونی و … استفاده شده است٬ بهره میبرد تا منظره ای با میدان دید بازتر از میدان دید لنزش را ثبت کند. در این حالت از آنجا که تمامی مشخصات ثبت عکس یکسان است٬ عکس در دسته ی عکس های مستند قرار میگیرد.

عکس زیر که توسط من در کویر مصر و در تابستان ۱۳۹۵ ثبت شده است نمونه ای از یک عکس پانوراما با ۸ عکس که تمامی عکس ها با نوردهی ۵۰ ثانیه ای به کمک موتو ردیاب٬ حساسیت ۴۰۰۰ ٬‌لنز ۲۸- ۷۵ تامرون بر روی فاصله کانونی ۲۸ میلی متر و دوربین کنون ۶دی اصلاح شده ثبت شده است.

۴-focus stacking

 Focus stacking و shift focus اساسا با هم متفاوت هستند٬‌در shift focus عکاس یک فریم عکس را ثبت میکند و در ان یک فریم٬ زمینه ی عکس و آسمان هر دو فوکوس هستند. یعنی در عکاسی Shift focus شما یک فایل عکس در اختیار دارید اما در focus stacking عکاس دو یا تعداد بیشتری عکس را با فوکوس های مختلف ثبت کرده و در نهایت برای رسیدن به عکسی که در همه ی نقاط فوکوس است٬ عکس های گرفته شده را با هم ترکیب میکند. این سبک از عکاسی در دسته ی عکس های composite قرار گرفته و یک عکس مستند به شمار نمی رود. اینجاست که دیگر از عکاسی مستند فاصله گرفته ایم و Focus Stacking را نمیتوانیم در دسته ی عکاسی مستند قرار دهیم.

در سال های اخیر استفاده از تکنیک Focus Stacking جای خود را به عنوان روشی که در آن عکس های با فوکوس متفاوت را با هم ترکیب میکند٬‌در بین عکاسان باز کرده است تا جایی که در مسابقات عکاسی معتبر آسمان شب نظیر مسابقه ی زمین و آسمان پروژه ی جهان در شب (TWAN) بخشی عکاسی Composite اضافه شده است که میتوان عکس های گرفته شده به روش Focus Stacking را در این بخش ارسال کرد.

عکس زیر را من در ماه گرفتگی تابستان ۹۷ ثبت کردم و برای ثبت آن از دو فوکوس متفاوت بهره بردم.

۵- Exposure Blending

فرض کنید سوژه ی عکاسی شما ثبت راه شیری بر فراز دشتی پر از گندم باشد و این در حالی است که نور طبیعی همچون ماه در آسمان وجود ندارد تا بتوانیم از نور آن به عنوان نورپردازی طبیعی برای نورپردازی زمینه استفاده کنیم.

در این حالت زمینه ی عکس بسیار تاریک است و اگر عکسی با نوردهی ۳۰ ثانیه ای و ایزوی ۶۴۰۰ با استفاده از یک دوربین کنون ۶دی بگیرید متوجه خواهید شد که زمینه ی عکس بیش از حد تاریک است و اگر برای افزایش میزان روشنایی زمینه به ادیت عکس و افزایش shadow تکیه کنید٬ عکسی سراسر نویز را دریافت خواهید کرد.

همان طور که در عکس زیر میبینید و این عکس با حساسیت ۴۰۰۰ و ۶۰ ثانیه نوردهی با موتور ردیاب هیچ سوژه ای از زمینه ثبت نشده است.

روشی که در این مواقع مورد توجه عکاسان قرار میگیرد٬ استفاده از تکنیک Exposure blending است. در این تکنیک میتوان دو عکس را که یکی با نوردهی برای مثال ۳۰ ثانیه و حساسیت ۵۰۰۰ ثبت شده و دیگری با نوردهی ۱۰ دقیقه و حساسیت ۸۰۰ ثبت شده است را با هم ترکیب کرد و در نهایت به عکسی رسید که هم جزییات مناسبی از آسمان دارد و هم زمینه ی عکس بیش از حد تاریک نشده است.

این سبک از عکاسی و ترکیب عکس نیز٬ عکس را از حالت مستندش خارج کرده و ارزش مستند عکس را از بین میبرد اما در بعضی مواقع چاره ای به جز این کار برای عکاس وجود ندارد.

عکس زیر رو که در گندم زارهای طارم استان زنجان گرفتم به همین روش ثبت شده است. این عکس در واقع از دو فریم تشکیل شده است. یک عکس با ۳۰۰ ثانیه نوردهی و حساسیت ۲۰۰۰ با هدف ثبت زمینه ی عکس گرفته شده و عکس دیگر با موتور ردیاب و ۶۰ ثانیه نوردهی و حساسیت ۴۰۰۰ برای رسیدن به جزییات مناسبی از آسمان شب ثبت شده است. هر دو عکس با دوربین ۶دی کنون و لنز ۱۴ میلی متر سامیانگ و دیافراگم ۲.۸ ثبت شده است.

۶-Montage

همان طور که از نام پیداست٬از اینجا به طور کامل از عکاسی مستند فاصله گرفتیم. در این نوع عکاسی نه تنها عکاس زمینه و آسمان عکس را با هم ترکیب کرده است٬ بلکه اساسا زمینه و آسمان عکس را در دو نقطه ی کاملا جدا از هم ثبت کرده و نهایتا یک عکس را ساخته است. دقیقا واژه ای که باید در اینجا به کار برد آن است که عکاس٬‌عکس را ساخته است چرا که چنین منظره ای در واقعیت وجود ندارد.

۷- عکس های Vortex Startrail

عکس های رد ستاره ای سالهاست که توسط عکاسان نجومی ثبت میشود. چه زمانی که از دوربین های آنالوگ استفاده میشد و چه امروزه که دوربین های آنالوگ جای خود را به دیجیتال ها داده اند عکاسی رد ستاره ای مورد توجه بسیاری از عکاسان آسمان شب بود. هدف از ثبت عکس های رد ستاره ای نشان دادن حرکت آسمان شب است. چه دوربین را به سمت شمال آسمان و ستاره ی قطبی بگیرید و چه دوربین را به سمت استوای سماوی آسمان بگیرید و چند دقیقه نوردهی کنید٬ عکس رد ستاره ای ثبت خواهد شد و هدف از آن نشان دادن حرکت آسمان و اختلاف سرعت ستاره ها با مقایسه ی طول کمان طی شده توسط آنها بوده است و همواره میتوان از این سبک عکس ها برای آموزش استفاده کرد.

عکس های رد ستاره ای آن چیزی که در واقعیت آسمان شب در حال اتفاق افتادن است را نشان میدهند بنابراین در دسته ی عکس های مستند قرار میگیرند اما چند سالی است که روش های سخت افزاری و نرم افزاری برای تبدیل عکس های ردستاره ای دور قطبی به عکس هایی تخت عنوان Vortex Startrail یا ردستاره ای مارپیچی ابداع شده است. ساخت چنین عکس هایی که به روش سخت افزاری و با استفاده از موتورهای زوم صورت گیرد و چه با استفاده از روش های نرم افزاری صورت گیرد٬‌عکس را کاملا از حیطه ی عکس های مستند خارج کرده و عکس را تبدیل به یک تصویر گرافیکی میکند چرا که این عکس به هیچ عنوان واقعیتی از آنچه در آسمان شب اتفاق می افتد را روایت نمیکند.

عکس های ثبت شده از بارش های شهابی که در آن ها تعدادی شهاب به سمت نقطه ی کانونی بارش نشانه رفته اند جزو عکس های ترکیبی به شمار میرود اما از آنجا که هیچ روش دیگری برای رسیدن به چنین عکس هایی وجود ندارد٬‌استفاده از روش ترکیبی در این سبک از عکس ها مرسوم شده است و عکاسانی که به عکاسی مستند پایبند هستند نیز به سراغ ترکیب عکس های بارش های شهابی میروند.

در پایان باید گفت که عکس منظره ی نجومی را به عکسی اتلاق میکنیم که بیانی از یک واقعیت نجومی باشد نه ساخته و پرداخته ی ذهن و به وجود آمده توسط نرم افزار ها. ساخت تصاویری که زاده ی تخیل ما هستند اگر در جای مناسب خود و به نام ژانرهایی نظیر فاین آرت باشد بسیار محترم است و جای پیشرفت بسیار دارد.