محمد رحیمی

روز جهانی نجوم امسال 14 می 2016 یا 25 اردیبهشت ماه 1395 تعیین شده است. در ایران هنوز برنامه مشخصی در این باره برای برگزاری این روز مشخص نشده است. این نوشته به شما پیشنهاد میکند چه روز و هفته ای را برای این برنامه اختصاص دهید.

روز نجوم چیست.

در روز نجوم منجمان آماتور (و گاهی حرفه ای) تلاش می کنند عموم مردم را با زیبائیهای آسمان آشنا کنند. برخی از مردم تصور می کنند "علم" چیز پیچده ای بوده، متعلق به دانشمندان است و از ارتباط آن با زندگی روزمره و زیبائیهای آن در محیط اطرافشان اطلاعی ندارند. در روز نجوم می توان تا حدی فاصله میان محققان، دانشمندان و مردم را کمتر کرد.

در برخی از کشورها، یک یا چند روز درهای آزمایشگاهها و رصدخانه ها به روی مردم عادی باز است تا همه مردم بتوانند با فعایت های علمی از نزدیک آشنا شوند، اما بیشتر رصدخانه ها برای دوربودن از آلودگی نوری و آلودگی هوا و کم کردن اثر جو، در خارج از شهر و در ارتفاعات بالا قرار دارند و حتی اگر برخی روزها رصدخانه ها پذیرای مردم عادی باشند، مراجعه مردم به رصدخانه ها مشکل است.

3 دهه پیش داگ برگر پیشنهاد داد به جای اینکه مردم را به خارج از شهرها و مناطق دوردست بکشانیم، بهتر است در روز مشخصی از سال، تلسکوپها را به داخل شهرها و به میان مردم بیاوریم.این گونه بود که روز نجوم متولد شد.

امروزه ده ها کشور روز و هفته نجوم را برگزار می کنند.

اتحادیه نجوم تلاش می کند در برگزاری روز نجوم در سراسر جهان هماهنگی ایجاد کند. این مرکز یکی از روزهای آخر هفته بین 15 می تا 15 اوریل را که ماه در حالت تربیع اول است، به عنوان روز جهانی نجوم و هفته پیش از آن را به عنوان هفته نجوم اعلام می کند.

در کشورهایي كه تقويم رسمي آنها ميلادي است روز نجوم روز شنبه یا یکشنبه (روز آخر هفته که تعطیل است) برگزار می شود. طبق دستور العمل اتحادیه نجوم، هر کشوری با شرایط خاص خود روز نجوم در هفته نجوم را در کشور خود تعیین می کند. با توجه به تقویم رسمي ایران، روز جمعه قبل یا بعد از روزی را که اتحادیه نجوم انتخاب می کند، به عنوان روز نجوم در ایران اعلام میشود تا مردم بیشتری به ویژه خانواده ها بتوانند از برنامه های این روز استفاده کنند.

هنگامی که ماه در  وضعیت تربیع است، بعد از ظهر طلوع و نزدیک نیمه شب غروب می کند، بنابراین از بعد ازظهر به بعد می توان با دوربینها و تلسکوپهای آماتوری، پستی بلندی های ماه را به مردم نشان داد. علاوه بر ماه موضوعات دیگری نظیر خورشید - سیارات و برخی از اجرام اعماق آسمان ( با توجه به میزان تاریکی آسمان ) موضوعات جذاب برای نمایش عمومی هستند.

 در ایران از سال 1380 روز نجوم برگزار می شود  و پیش از این شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران هماهنگی برگزاری روز نجوم در ایران را به عهده داشت. در حال حاضر و با توجه به این که شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران فعال نیست و فعالیت های اماتوری در ایران با هماهنگی کمتری نسبت و به سالهای حضور شاخه در راس فعالیت های همگانی نجوم انجام میشود پیشنهاد میشود زمان برگزاری هفته نجوم در تاریخ 18 تا 24 اردیبهشت ماه 1395 انجام شود.

چند ویژه گی مهم در این تاریخ ها وجود دارد.

نخست وقوع گذر سیاره عطارد از مقابل خورشید که در تاریخ 20 اردیبهشت ماه به وقوع میپیوندد .

دوم زمان رویت هلال شعبان 1437 ه ق  در ابتدای این هفته قرار دارد.

سوم حضور ماه در حال تربیع اول و وضعیت مناسب سیاره مشتری در طول هفته یاد شده فرصت مناسبی برای رصد آسمان شب برای عموم مردم ایجاد میکند.

بنا بر این روز نجوم میتواند روز گذر عطارد در تاریخ 20 اردیبهشت ماه  تعیین شود. بهانه نمایش گذر سیاره عطارد و لکه های خورشید در روز و در شب نیز حضور ماه شب دوم قمری و حضور سیاره مشتری از اوایل شب در آسمان  است .

یا

 این روز میتواند روز جمعه 24 اردیبهشت ماه تعین شود . بهانه تعیین این روز تعطیل بودن روز جمعه و نزدیک بودن آن به زمان جهانی روز نجوم که روز شنه 25 اردیبهشت ماه تعیین شده است میباشد. علاوه بر این ماه در شب ششم است و مشتری نیز در آسمان شب حضور دارد.

 یاد آور میشود روز جهانی نجوم در کشورهای دیگر امسال شنبه 14 می یا 25 اردیبهشت ماه خواهد بود.

چند محور پيشنهادي براي روز نجوم 1395

شما مي توانيد بر اساس شناختي که از مخاطبان خود داريد برخي محورهاي اصلي را در برنامه خود قرار دهيد . پیشنهاد های زير برخي از ایده ها براي محور هاي برگزاري سال جاري است:

• بررسی راههای ترویج نجوم میان مردم با استفاده از ابزار های نو در اطلاع رسانی شامل شبکه های اجتماعی و ابزار های نرم افزاری و سخت افزاری جدید
• بررسی مشکلات حاصل از آلودگی نوری – رشد نورهای مزاحم و عدم دسترسی عمومی مردم به آسمان های تاریک
• نقد فعالیت های ترویجی نجوم و مراکز نجوم و انجمن های ستاره شناسی ایران
• ترویج صلح به بهانه ترویج علم و نجوم و نمایش زیبایی های آسمان شب  
• ارائه پیشنهاد برای کاربردی شدن رصدخانه های آماتوری و دانشگاهی و نیمه حرفه ای در ایران
• بررسی عدم راه اندازی طرح رصد خانه ملی ایران با توجه به فراز و فرودهای این طرح ملی
• بررسی دلایل رکود نجوم آماتوری و برنامه های ترویجی در ایران طی سالهای گذشته
• بررسی دلایل ضعف انجام پروژه های علم محور و منتج به نتایج علمی میان منجمان آماتور ایرانی
• بررسی دلایل عدم استفاده مناسب و کاربردی از تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری موجود در میان منجمان آماتور و مراکز نجومی ایران.

            اگر محور دیگری در این زمینه پیشنهاد میکنید به این متن بیفزایید.

چگونه مراسم روز نجوم را برگزار کنیم؟

 در برگزاری مراسم روز نجوم باید توجه داشته باشیم که روز نجوم متعلق به عموم مردم به ویژه خانواده ها است، لذا باید از دادن اطلاعات پیچده و سنگین به مردم خودداری کنیم و برنامه هایی را در سطح درک عمومی ترتیب دهیم.  در ابتدا یک گروه یا کمیته برگزاری روز نجوم تعیین کنید و برای بهتر انجام شدن کار، فعالیت ها را تقسیم کنید. یک نفر مسؤول تعیین مکان مناسب و دریافت و پی گیری مجوزها، یک نفر مسؤول پیگیری اجرای ایده ها و یک نفر مسؤول جلب حامی و ...

کارهایی که باید انجام شود:

 1- مکان یابی برای یافتن محل مناسب برگزاری مراسم روز نجوم:

 بهترین مکان جایی است که مردم در روز جمعه تردد زیادی دارند. در ایران پارکها بهترین منطقه هستند؛ در شهرهای ساحلی و شهرهایی که رودخانه از بین شهر عبور می کند  مانند شهر اصفهان، ساحل دریا و رودخانه هم مکان های مناسبی هستند. در شهرهایی که جاذبه های گردشگری و مکانهای باستانی دارند مانند قلعه فلک الافلاک در خرم آباد، این مناطق هم در روزهای تعطیل محل رفت و آمد مردم شهر و گردشگران هستند. مراکزی مانند مراکز خرید، فرهنگسراها و میدان های اصلی شهر، به شرطی که فضایی برای نصب پوستر و برپایی غرفه داشته باشند هم مکانهای مناسبی به شمار مي روند. همچنین اگر شهر شما آسمان نما یا رصدخانه ای دارد می توانید با اطلاع رسانی مناسب مردم را برای بازدید از این مراکز دعوت کنید.خوب است با مسؤولان مراکز از قبل هماهنگ کنید که برنامه ها در روز نجوم رایگان باشد.

2- دریافت مجوز وهماهنگی با ارگانهای مربوط:

 اگر می خواهید از محوطه پارک یا فرهنگسرا و ... استفاده کنید، از قبل با مسؤولان آن محل موضوع را مطرح کنید و از محل اجرای برنامه ها مطمئن شوید. هرچه زودتر این کار را انجام دهید، زودتر می توانید کار اطلاع رسانی را آغاز كنيد. با توجه به موقعیت مکان اجرای برنامه ها  لازم است از مسؤولان شهرداری، راهنمایی–رانندگی یا فرمانداری شهر مجوز دریافت کنید.بهتر است از قبل با نیروی انتظامی محل نيز هماهنگی های لازم انجام شود تا مشکلی پیش نیاید.

3- یافتن حامی:

 اجرای برخی برنامه ها ممکن است بار مالی زیادی داشته باشد. بهتر است برای دریافت کمکهای نقدی و غیرنقدی از ارگانهای دولتی یا شرکت های خصوصی کمک بگیریید. برای تهیه پوستر، بنرهای تبلیغاتی، چاپ و تکثیر بروشور و محصولات فرهنگی، تهیه وسیله حمل و نقل، امانت چادر و میز و صندلی برای اجرای غرفه ها و ... شرکت ها و ارگانهای مختلفی می توانند با شما همکاری کنند.حتی می توانید از شرکتهایی مانند تولید کنندگان صنایع غذایی، محصولات بهداشتی و ... در ازای امکان تبلیغ محصولاتشان، کمک نقدی و غیرنقدی دریافت کنید.

4- یافتن ایده ها و اجرای آنها:

 برنامه ها می تواند شامل سخنرانی های ساده، نمایش اسلاید و غرفه های معرفی نجوم باشد. اگر در نظر دارید نمایش اسلاید و سخنرانی داشته باشید باید هرچه سریعتر مکان مناسبی مانند سالن همایش یا سینما برای سمینار پیدا کنید. ممکن است تهیه برخی غرفه ها مانند ساخت ماکت، هزینه زیادی نداشته باشد، اما ساخت آن زمان زیادی ببرد. به همین دليل خوب است از دانشجویان و دانش آموزان و خانواده های علاقه مند برای ساخت ماکت ها و تهیه پوسترها کمک بگیرید. تعطیلات عید نوروز فرصت مناسبی برای پیاده کردن ایده هایی است که برای ساخت آنها زمان زیادی نیاز دارید.

5- اطلاع رسانی:

 از یک هفته قبل از هفته و روز نجوم، باید مردم را از زمان و محل برگزاری برنامه ها آگاه کنید. برای اینکار می توانید از رسانه ها و نشریات محلی و صدا و سیمای شهرستان و یا شبکه های اجتماعی و بستر وب کمک بگیرید. نصب پلاکارد و پوستر در سطح شهر هم بسیار مفید است. می توانید از شرکت ها و ارگان هایی که بخش تبلیغات و پارچه نویسی دارند کمک بگیرید یا بر روی پارچه ها و صفحات بزرگ تصاویر نجومی را نقاشی کنید و همراه با توضیحاتی درباره روز نجوم با هماهنگی شهرداری و شورای شهر، در محل های پرتردد شهر نصب کنید.

 فرودگاهها، پایانه های مسافربری داخل شهری و بین شهری و ایستگاههای قطار و مترو بهترین مکان برای نصب پوسترهای روز نجوم و پلاکاردهای اطلاع رسانی هستند. برای هماهنگی نصب پوسترها در این مکان ها، با روابط عمومی این محل ها تماس بگیرید. ریز برنامه های خود را همراه با زمان بندی و محل اجرای برنامه ها برای شاخه آماتوري انجمن نجوم ايران ارسال کنید تا در سایت قرار گيرد و از طریق برخی رسانه ها اعلام شود. ( بخشی از نوشتار از متن معرفی روز نجوم نوشته فاطمه عظیم لو منشتر شده در سایت پیشین شاخه آماتوری استفاده شده است.)