پس از ۶ ماه و در ۵ مرداد ماه ۱۳۹۷ بار دیگر ماه، با گذر از میان سایه ی زمین یک خسوف را شکل خواهد داد اما تفاوت این ماه گرفتگی با ماه گرفتگی قبلی در این است که در مرداد ماه ۹۷ تمامی مراحل گرفت در ایران قابل مشاهده خواهد بود.

در شکل زیر، نواحی مختلف زمین را به همراه درصد گرفت در هر منطقه مشاهده می‌قابل مشاهده است. همانطور که مشاهده می‌کنید، ایران در منطقه‌ای است که تمامی مراحل گرفت، قابل دیدن است.

گذرها و گرفت‌ها همواره برای من از جذاب ترین اتفاقات آسمان بوده‌اند چراکه اوّلاً پدیده های نادری به حساب می‌آیند و از طرفی هیجان خاصی را در ثبت و رصد این گونه پدیده‌ها می‌توان احساس کرد.

خسوف یا ماه گرفتگی، زمانی اتفاق می‌افتد که ماه در سایه‌ی زمین که توسط خورشید ایجاد شده است، فرو رود و هر سه این اجسام در یک خط باشند.

هنگامی‌که در زمین باشیم، متأسفانه امکان دیدن گرفت در باقی سیارات منظومه شمسی وجود ندارد، اما به لطف ابزارها و مدارگردهایی که بشر به دور دیگر سیارات منظومه شمسی فرستاده، می‌توانیم گرفت را در دیگر سیارات منظومه شمسی رصد کنیم.

عکس زیر خورشید گرفتگی از دید کاوشگر کاسینی است که با قرار گرفتن زحل در مقابل خورشید ایجاد شده است.

خورشید گرفتگی‌ها پدیده های به مراتب جذاب‌تر از ماه گرفتگی‌ها هستند اما به همان میزان که جذاب ترند، نادر تر نیز هستند.

اگر قصد سفر رفتن برای دیدن خورشید گرفتگی را نداشته باشید، باید ۱۶ سال دیگر تا اوّلین خورشید گرفتگی که در ایران اتفاق می‌افتد صبر کنید.

در سال ۱۴۱۲ خورشیدی و دقیقا در ۳۰ اسفندماه یعنی لحظاتی قبل از تحویل سال جدید، ‌خورشید گرفتگی کلی رخ خواهد داد و سایه‌ی ماه از آفریقا، عربستان، ایران و نواحی آسیای میانه عبور خواهد کرد.

در خورشید گرفتگی ۱۴۱۲ خورشیدی، نوار سایه از بخش هایی از ایران نیز عبور میکند و جذاب ترین اتفاق نجومی سال را رقم خواهد زد.

نقشه‌ی زیر نواحی از ایران را نشان میدهد که در خورشید گرفتگی ۱۴۱۲ سایه ی ماه از آنها عبور میکند.

خسوف کامل ۵ مرداد ماه ۱۳۹۷ فرصت خوبی برای مشاهده و لذت بردن از حرکت سایه‌ی زمین بر روی ماه است. پدیده‌ای که به نام ماه گرفتگی یا خسوف می‌شناسیم و خوشبختانه امسال میتوان کل مدت زمان گرفت را در سرتاسر ایران رصد کرد.

ماه در ساعت ۹ و ۴۴ دقیقه و ۴۸ ثانیه‌ی ۵ مرداد ماه به وقت ایران، وارد نیم سایه می‌شود و در هفدهمین ثانیه از بامداد شنبه ششم مرداد، ماه گرفتگی کلی آغاز میشود. رنگ ماه رفته رفته به سرخی می‌رود و در ساعت ۱۲ و ۵۱ دقیقه و ۴۵ ثانیه به اوج گرفت خودش میرسد.

پس از آن در ساعت ۱ و ۴۳ دقیقه و ۱۴ ثانیه بامداد، گرفت کلی ماه پایان می‌یابد و در ساعت ۳ و ۵۸ دقیقه و ۴۲ ثانیه با خروج ماه از نیم سایه، ماه گرفتگی پایان می‌یابد.

تنها مورد نگران کننده در مورد رؤیت و عکاسی از ماه گرفتگی مرداد ماه، میزان ابری بودن هوا و نگرانی از میزان ابر موجود در آسمان است. خوشبختانه در این مورد نیز شانس با ما همراه بوده و تا امروز، پیش بینی‌ها نشان دهنده‌ی درصد پایین ابرهای موجود در آسمان ایران است. با توجه به شکل زیر می‌بینید که میزان پوشش ابر در سراسر آسمان ایران در روز گرفت، کمتر از ده درصد است.

حالا که از بابت رؤیت کامل خسوف در ایران و همچنین میزان ابری بودن هوا خیالمان راحت شد، به سراغ روش های عکاسی از ماه گرفتگی ۵ مرداد ماه خواهیم رفت.

اطلاع از دوربین‌ها، لنزها و فیلتر های مناسب عکاسی از ماه گرفتگی در ثبت یک عکس بدون نقص به ما کمک زیادی می‌کند.

چرا عکاسی از ماه گرفتگی سخت تر از عکاسی از ماه است؟

هنگام حضور ماه در آسمان و برای مثال مواقعی که ماه بدر در آسمان است، نور ماه در طول شب، تقریباً ثابت است و اختلاف نور ماه بسیار اندک است اما در ماه گرفتگی و بسته به میزان تاریکی ماه، تغییرات نوری ماه بسیار زیاد است. هنگامی که ماه در بیشینه‌ی نورانیت است، نوردهی های کوتاه مدت به همراه عددهای ایزوی پایین استفاده می‌گردد اما هر چه ماه به اوج گرفتنش نزدیک‌تر می‌شود، نورانیت ماه کاهش می‌یابد و نیاز به نوردهی های طولانی‌تر و ایزوهای بالاتری دارد.

این موضوع را نیز فراموش نکنید که افزایش ایزو به قیمت افزایش نویز تصویر تمام می‌شود و از طرفی نوردهی بیش از حد به دلیل سرعت حرکت آسمان شب از دید ناظر زمینی، باعث کاهش شارپنس و حرکت ستاره‌ها و ماه می‌گردد.

دوربین :

در بین دوربین های مختلف اعم از دوربین های کامپکت، دوربین های بریج و دوربین های DSLR، دو گزینه ی بریج و DSLR ها گزینه های خوبی برای عکاسی از ماه گرفتگی هستند.

دوربین های بریج که در بازار ایران به نام سوپر زوم‌ها شناخته شده‌اند٬‌دوربین هایی هستند که قابلیت تعویض لنز ندارند اما قابلیت تنظیم دستی یا همان Manual  را دارند.

این دوربین ها از آنجا که قابلیت تعویض لنز ندارند، سبک هستند و قابلیت حمل و نقل بهتری دارند اما در کنار جمع و جور بودن، اندازه‌ی سنسور کوچک و گستره‌ی دینامیکی پایین از محدودیت هایی است که در عکاسی آسمان شب بسیار حایز اهمیت است. اما از این دوربین‌ها و با استفاده از فواصل کانونی بالا می‌توان در عکاسی از سطح ماه، موفق بود. اگر قصد عکاسی از سطح ماه در زمان های مختلف ماه گرفتگی را دارید، می‌توانید بر روی این دوربین‌ها حساب باز کنید اما به دلیل گستره‌ی دینامیکی پایین این دوربین‌ها، معمولاً در عکاسی نمای باز نجومی موفق نیستند.

عکس زیر، نمونه‌ای از عکس هایی است که با استفاده از دوربین های سوپر زوم می‌توان از سطح ماه گرفت ( عکس از Katherine J.Wu)

از دوربین های معروفی که در این رده در بازار موجود هستند، می‌توان به Nikon Coolpix p900 یا Canon SX60  اشاره کرد.

اگر قصد عکاسی میدان دید باز را از ماه دارید، بهترین گزینه استفاده از دوربین های DSLR است. دوربین های DSLR در کنار امکان تعویض لنز با هدف عکاسی از سوژه های مختلف٬ گستره‌ی دینامیکی بالایی دارند و این امکان را به ما می‌دهند تا نقط روشن و تاریک را بهتر در یک عکس ثبت کنیم.

در دنیای دوربین های DSLR  می‌توانید به سراغ دوربین های کراپ سنسور یا فول فریم بروید. دوربین های کراپ سنسور، سایز سنسور کوچک تری دارند و ارزان قیمت‌تر هستند.

دوربین های دو رقمی کنون برای مثال Canon 80D، دوربین های سری 3xxx،   5xxxو 7xxx نیکون برای مثال Nikon D5500, Nikon D7200  از جمله دوربین های APS-C و دوربین های فول فریمی نظیر  Nikon D610, Nikon D810, Canon 6D, Canon 6D mark 2, Canon 5D mark 3 و بسیاری از دوربین های دیگر از همین خانواده، دوربین های مناسبی برای عکاسی از ماه گرفتگی هستند

عکاسی واید از ماه:

ماه در لحظه ی اوج گرفت ۳۴ درجه ارتفاع از افق میگیرد بنابراین انتخاب منظره ی زمینی با میدان دید باز و عکاسی از مراحل ماه گرفتگی یکی از راه های مناسب برای به تصویر کشیدن ماه گرفتگی است.

عکس زیر را من از ماه گرفتگی بهمن ماه ۱۳۹۶ بر فراز برج میلاد ثبت کردم. در ماه گرفتگی بهمن ماه ۹۶، ماه در لحظه‌ی اوج گرفتنش از افق ایران طلوع می‌کرد، بنابراین امکان ثبت تمامی مراحل خسوف در ایران نبود.

این ماه گرفتگی بر خلاف ماه گرفتگی های چند سال اخیر ایران و در مدتی که در اوج گرفت به سر می‌برد، در لبه های افق ناظر نخواهد بود، بلکه ارتفاع ۳۴ درجه‌ای از افق جنوب خواهد داشت، بنابراین یکی از راه های عکاسی آن است که با استفاده از لنزهای وایدتر برای مثال لنزهای ۲۰ میلی متر، ۲۴ میلی متر و ۳۵ میلی متر، ماه را در یک میدان دید واید عکاسی کنید یا با استفاده از تکنیک پانوراما میدان دیدی گسترده‌تر از میدان دید لنز خود خلق کنید.

عکاسی از رد ماه و عکاسی پیاپی از ماه گرفتگی:

یکی از روش های دیگر عکاسی از ماه گرفتگی ۵ مرداد ماه، ثبت رد ماه از زمان قبل از وارد شدن به سایه‌ی زمین تا پس از خروج از سایه است.

در این روش، کمی دقت لازم است؛ چراکه باید در هنگام کادر بستن به مکان فعلی ماه (قبل از شروع گرفت نیم سایه) و همچنین مکانی که ماه پس از چند ساعت و در هنگام خروج از نیم سایه خواهد داشت، ‌دقت کرد و براساس مسیر حرکت ماه، بهترین کادر را انتخاب کرد.

اگر در انتخاب کادر مناسب دقت نشود و مسیر حرکت ماه پس از چندین ساعت درست پیش بینی نشود، ممکن است در عکس نهایی، ماه از کادر دوربین شما خارج شده باشد.

بنابراین در عکاسی از ماه گرفتگی و پدیده هایی که کمتر اتفاق می افتند، باید نهایت دقت را در انتخاب کادر به خرج داد.

در این روش، مثل زمانی که قصد عکاسی از رد ستاره های آسمان شب را داریم عمل میکنیم.

 پس از انتخاب کادر مناسب، با استفاده از  ریموت کنترل‌ها (این مورد برای دوربین هایی است که ریموت داخلی ندارند و شما مجبور به استفاده از ریموت های اکسترنال هستید و در صورتی‌که دوربین شما ریموت داخلی دارد می‌توانید از همان ریموت داخلی دوربینتان استفاده کنید؛ برای مثال در دوربین های نیکون D7200, D810 و دوبین کنون 6D mark2, 5D mark4  ریموت داخلی موجود است) زمان نوردهی و ISO را به نحوی انتخاب کنید که ماه بیش از حد پرنور نباشد و همچنین بیش از حد تاریک نشود.

این موضوع از آنجایی حایز اهمیت است که نور ماه در مراحل مختلف خسوف تغییر می‌کند و در زمان اوج گرفت به کمترین میزان نور خودش می‌رسد.

پس از آن می‌توانید با فاصله‌ی هر عکس یک ثانیه شروع به عکاسی کنید.

نکته: در این روش دقت کنید که از مموری های ظرفیت بالا استفاده کنید و مطمئن شوید که باطری دوربین شما حداقل توانایی ۵ ساعت عکاسی مداوم را داراست.

در این روش عکاسی، باید از ریموت کنترل استفاده کنید و متناسب با نور ماه در کل گرفت٬، دیافراگم،ISO  و نوردهی را انتخاب کنید سپس ماه که در حال شروع گرفت است  به نحوی در کادر خود قرار دهید تا در اثر حرکت ماه در میدان دید شما رد کامل آن ثبت شود. برای اینکه کل مراحل گرفت را در کادر مناسب ثبت کنید، نیاز است که میدان دید لنز و دوربین خود را بدانید. ماه ۱۵ درجه در هر ساعت جابجا می‌شود و از آنجا که قطر ماه، نیم درجه است، به این معنی است که قطر خود را در هر دو دقیقه طی میکند.

در جدول زیر می‌توانید سایز ماه و میدان دید دوربین را برای لنزهای مختلف ببینید و از آن برای برنامه‌ریزی عکاسی استفاده کنید.

تذکر: این جدول برای دوربین های فول فریم تنظیم شده است.

عکس زیر که از طلوع ماه در ماه گرفتگی بهمن ماه ۹۶ و برفراز برج میلاد ثبت کردم نیز به همین روش ثبت شده است اما تفاوت ماه گرفتگی بهمن ماه ۹۶ با ماه گرفتگی ۵ مرداد ۱۳۹۷ در این است که در ماه گرفتگی سال گذشته، ماه پس از گذشتن از اوج گرفتش در افق ایران طلوع کرد اما در ماه گرفتگی پیش رو در تمامی مراحل می‌توان ماه را رصد و عکاسی کرد.

با استفاده از فریم های متعددی که برای ساخت یک رد از ماه ثبت کرده‌اید و به جای استفاده از تمامی فریم‌ها، می‌توان زمان های مشخصی را انتخاب کرد؛ برای مثال، می‌توان فریم هایی که نیم ساعت یکبار ثبت شده‌اند را انتخاب کرد و پس از قرار دادن این فریم‌ها در کنار هم، قرص ماه را در حالت های مختلف گرفت، اما در یک عکس نشان داد.

عکس زیر همان عکس قبل است که تنها تعدادی از فریم ها انتخاب شده اند.

عکاسی با لنزهای نرمال و تله:

اگر به هدف عکاسی با بزرگنمایی های بالاتر هستید، نیاز به استفاده از لنزهای تله دارید. در لنز ۵۰ میلی‌متر، سایز ماه تنها ۰.۵ میلی متر است و در صورت استفاده از لنز ۲۰۰ میلی‌متر، سایز ماه ۸/۱ میلی متر است. استفاده از تلسکوپ‌ها با فواصل کانونی بالاتر از ۱۰۰۰ میلی‌متر که سایز ماه در آنها قابل توجه است و بخش زیادی از کادر را می‌پوشاند، بهترین راه برای کسانی است که به دنبال عکاسی با بزرگنمایی بالا از خسوف مرداد ماه ۹۷ هستند.

با استفاده از دوربین های سوپر زوم می‌توانید از ماه با جزییات خوبی عکاسی کنید. از آنجا که این دوربین‌ها قیمت های به مراتب پایین تری نسبت به دوربین های DSLR دارند،٬ گزینه‌ی مناسبی برای کسانی است که می‌خواهند کم هزینه به سراغ عکاسی از این ماه گرفتگی بروند.

عکس زیر از ،Katherine j.Wuنمونه‌ای از عکس های تله است که می‌توان در ماه گرفتگی ثبت کرد.

خسوف ۵ مرداد ماه ۱۳۹۷ فرصت خوبی برای ثبت یک عکس از مراحل مختلف ماه گرفتگی است؛ چراکه تمامی مراحل گرفت را می‌توان در ایران مشاهده کرد  و اگر این خسوف را از دست بدهید، برای ثبت یک ماه گرفتگی کامل دیگر که در ایران اتفاق بیافتد باید ۷ سال صبر کنید (ماه گرفتگی کامل بعدی ۱۶ شهریور ماه ۱۴۰۴ است). چه از دوربین های DSLR استفاده می‌کنید و چه قصد استفاده از دوربین های سوپر زوم یا انواع دیگر دوربین‌ها را دارید، بهتر است از همین حالا دست به کار برنامه‌ریزی برای عکاسی از این خسوف شوید و محل مناسبی برای به تصویر کشیدن عبور ماه از میان سایه‌ی زمین انتخاب کنید.

اگر سوال یا ابهامی دارید، کامنت بزارید تا در اولین فرصت جواب بدم.

امیر شاهچراغیان